Marcus Lee

był dyrektorem w Richard Roger’s Partnership (1982-2001). Brał udział w znaczących projektach, m.in. budynku Lloyd’s of London, Terminalu 5 na lotnisku Heathrow oraz lotniska Barajas w Madrycie. Kierował projektem Millennium Exhibition Dome oraz masterplanem regeneracji Półwyspu Greenwich. Marcus był współzałożycielem pracowni architektonicznej FLACQ (2005-2010). Wyróżnione projekty obejmowały Brislington Enterprise College, konkurs na olimpijski tor kolarski i Morecambe Central Promenade dla Urban Splash. Jego projekt prywatnego domu w Highlands w Szkocji w 2015 roku otrzymał nagrodę Royal Institute of British Architecture. Po pracy jako dyrektor w Glenn Howells Architects, Arup Associates oraz Nordic Office of Architecture, Marcus założył LEEP Architects w 2014 roku. Obecne projekty obejmują przekształcenie budynków rolniczych i byłej fabryki śmigieł w mieszkania, eko-kurort w Alentejo, przebudowę przestrzeni biurowych i hotelowych w Madrycie, 250 apartamentów nad węzłem transportu publicznego oraz kilka prywatnych domów. Pracownia projektowa kładzie nacisk na odpowiedzialność ekologiczną, ponowne wykorzystanie materiałów budowlanych, adaptacyjne przekształcanie oraz reagowanie na kontekst urbanistyczny i wiejski. Marcus prowadził również wykłady gościnne w kilku szkołach architektonicznych, w tym ostatnio w Westminster University i na Politechnice Bydgoskiej.

Przekształcać, nie burzyć.

Kryzys klimatyczny stawia przed zawodem architekta coraz większe wymagania. Choć wyzwania są ogromne, równocześnie pojawia się ekscytująca nowa fala projektów architektonicznych! Powracamy do idei „nowego życie dla starych budynków”. Adaptive Reuse (adaptacyjne ponowne wykorzystanie) to nowe, modne pojęcie. To podejście wydłuża życie budynków, ogranicza ilość odpadów i może zachować ich wartość historyczną lub architektoniczną. Stanowi ono zrównoważoną alternatywę dla tradycyjnej rozbiórki i nowej zabudowy, oferując takie korzyści jak niższe koszty i mniejszy wpływ na środowisko. Zmiana przeznaczenia z obiektów komercyjnych na mieszkalne jest obecnie uznawana za dozwolony rozwój. W Wielkiej Brytanii istnieje nadwyżka powierzchni biurowych i handlowych w centrach miast, podczas gdy jednocześnie brakuje mieszkań. Fakt, że wiele budynków stoi pustych, wynika zarówno ze wzrostu kosztów budowlanych, jak i z niekorzystnych regulacji rządowych, które promują nowe budowy kosztem konwersji. W prezentacji poruszone zostaną kwestie:
Ponownego wykorzystania – uznając, że istniejące zasoby budowlane zawierają w sobie ogrom energii wbudowanej, którą warto odzyskać, często konieczne są zmiany przeznaczenia zgodnie z prawem planistycznym. Naszym celem było zachowanie i naprawa wszystkiego, co cenne – zarówno w budynkach, jak i w krajobrazie oraz ich bezpośrednim otoczeniu.
Zrównoważonego rozwoju – adaptacyjne ponowne wykorzystanie sprzyja odpowiedzialności środowiskowej poprzez ograniczanie odpadów, oszczędzanie zasobów i minimalizację emisji dwutlenku węgla związanych z nowymi budowami.
Agri-tecture – jako studium przypadku analizowaliśmy przekształcanie budynków rolniczych w mieszkalne, tworząc dom, a także pracownie, warsztaty oraz otwarte i zadaszone przestrzenie użytkowe na świeżym powietrzu. Był to eksperyment w duchu transformacji zamiast rozbiórki – staraliśmy się zachować rolniczy „charakter i klimat”. Agri-tektura polega na budowaniu wewnątrz istniejących obiektów, wprowadzaniu nowych konstrukcji oraz wykonywaniu otworów w budynkach pozbawionych okien, aby nadać strukturę światłu.
Korzyści ekonomicznych – adaptacyjne ponowne wykorzystanie może być opłacalną alternatywą wobec nowych budów, szczególnie dla deweloperów i społeczności lokalnych.
Korzyści społecznych – adaptacyjne ponowne wykorzystanie może ożywiać dzielnice, tworzyć miejsca pracy i zapewniać dostępne cenowo mieszkania, a także przynosić inne efekty społeczne.
W istocie Adaptive Reuse (adaptacyjne ponowne wykorzystanie) to wszechstronne podejście do użytkowania budynków, które oferuje przekonującą kombinację zrównoważonego rozwoju, ochrony dziedzictwa i korzyści ekonomicznych.

dr Dorota Leśniak – Rychlak

Redaktorka naczelna kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni” wydawanego przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie. Założycielka i prezeska Fundacji Instytut Architektury. Kuratorka i współkuratorka wielu wystaw architektonicznych, m.in.: Figury niemożliwe – Pawilon Polski na XIV Biennale Architektury w Wenecji, Wreszcie we własnym domu. Dom polski w transformacji, Festiwal Warszawa w Budowie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Inicjatorka i redaktorka wydań publikacji z kanonu teorii i praktyki architektonicznej, m. in.: Peter Zumthor, Myślenie architekturą (Kraków: Karakter 2008), Juhani Pallasmaa Oczy skóry (Kraków: Instytut Architektura 2012) oraz Juhani Pallasmaa Myśląca dłoń (Kraków: Instytut Architektury, 2016), a także redaktorka: Teksty modernizmu. Antologia polskiej teorii i krytyki architektonicznej 1918-1981 (Kraków: Instytut Architektury 2018). W 2019 roku opublikowała książkę Jesteśmy wreszcie we własnym domu (Kraków: Instytut Architektury, 2019) poświęconą przemianom mieszkaniowym w Polsce w okresie transformacji.

Siła bezradnych – jak pisać o architekturze w kontekście kryzysu klimatycznego.

Katastrofa klimatyczna jest hiperobiektem – skala i złożoność zagrożeń związanych z globalnym ociepleniem budzi poczucie bezradności. Podobne emocje pojawiają się, gdy analizujemy wpływ architektury na procesy zagrażające planecie. Narracje o destrukcyjnym betonie, wysokoemisyjnym budownictwie, nadciągającej katastrofie i niemożności etycznego wykonywania zawodu architektki bywają przytłaczające. Wizje apokalipsy, ostrzeżenia i moralizatorski ton nie zmieniają rzeczywistości, a większość branży trwa przy business as usual.
Być może – choć piszę to z wahaniem – potrzebujemy nowej opowieści. Nie mam poczucia, że mogę ją w zaproponować, ale próbuję wskazać jej możliwe pola. W kontekście architektury obejmują one praktyki troski i regeneracji, postrzeganie miast jako infrastruktur kryzysu oraz wprowadzanie politycznego wymiaru projektowania. Nadziei szukam w narracjach o architekturze mikroklimatów, w ponownym użyciu materiałów i budynków, w neowernakularyzmie czy w sile przyrodniczej regeneracji. Chcę także przyjrzeć się temu, jak mówić i pisać o tych zjawiskach: jak pogłębiać rozumienie świata, przyznawać się do bezradności i podejmować działania, wychodząc od tego, co już istnieje.

Katherine Allen

jest strategiem komunikacji i badaczką zainteresowaną przecięciem architektury, języka i polityki przestrzennej. Kierowała strategią redakcyjną i zaangażowaniem publicznym w międzynarodowych studiach, w tym MVRDV, 3XN GXN i Henning Larsen, a także pełniła funkcje w redakcjach i instytucjach takich jak Metropolis Magazine, ArchDaily oraz Architecture for Humanity. Jest autorką monografii Henning Larsen It Begins with Curiosity oraz współredaktorką książki Aware: Reflections on the Agency of Architecture, krytycznego uzupełnienia wystawy pod tym samym tytułem z 2024 roku. Interesuje się tym, jak język działa jako narzędzie polityczne w środowisku zbudowanym: kształtując sposób, w jaki architektura jest rozumiana, legitymizowana i kwestionowana. Dla niej pisanie jest formą projektowania — sposobem tłumaczenia, wyjaśniania i porządkowania idei ponad dyscyplinami i w przestrzeni publicznej.

Mówienie o architekturze: Śledzenie dryfu języka w środowisku zbudowanym.

We współczesnej architekturze język rzadko bywa neutralny. Pojęcia takie jak zrównoważony rozwój, wspólnota czy rewitalizacja pojawiają się w propozycjach projektowych, ramach politycznych, tekstach marketingowych czy warunkach konkursów – często bez wspólnych definicji lub realnych zobowiązań. Zamiast wyjaśniać intencje, słowa te je zaciemniają. Ich nieprzejrzystość pozwala praktykom architektonicznym utrzymywać retoryczną postawę troski, jednocześnie uchylając się od ciężaru znaczącej reformy i dalej funkcjonując w ramach eksploatacyjnych, napędzanych wzrostem systemów.
To wystąpienie przedstawia rozwijany projekt badawczy, roboczo zatytułowany Słowa kluczowe dla nowej architektury, który śledzi zmieniające się znaczenia takich terminów w toku ewolucji dyskursu architektonicznego. Projekt stawia pytania: Kiedy te słowa weszły do architektury? Jakie znaczenia niosły wówczas i jak się one zmieniły? A co ich dryf denotacyjny i konotacyjny ujawnia o ideologicznej roli, jaką język odgrywa w projektowaniu i rozwoju?
Projekt zakorzeniony jest zarówno w doświadczeniu zawodowym, jak i w osobistym poczuciu obcości. Ostatnią dekadę spędziłam na pracy na styku języka i architektury – pisząc i redagując dla biur projektowych oraz publikacji. Jednak w ostatnich latach poczułam, że język wymyka mi się z rąk: słowa, których kiedyś używałam z pewnością, teraz wydają się wydrążone lub nadmiernie rozciągnięte, bardziej przydatne do perswazji niż do precyzji. Projekt jest próbą ponownego skalibrowania tego słownika, odzyskania klarowności w opisie świata zbudowanego.
Prezentacja przechodzi od przeglądu pojęć, przez ich grupy tematyczne, aż po szczegółową analizę jednego słowa kluczowego – pokazując, jak słownik architektoniczny stał się retorycznym substytutem zmiany. Poprzez badanie tych sprzeczności projekt wytycza podstawy dla krytycznego leksykonu: publicznie dostępnego zasobu, który odsłania jak dyskurs architektoniczny legitymizuje pewne wizje przyszłości, jednocześnie zamykając drogę innym, a także stara się zbliżyć nasz język do troski, ekologicznej świadomości i odpowiedzialności.

Yuriko Saito PhD, professor emeritus

jest profesorem emeritus filozofii w Rhode Island School of Design w USA. Urodziła się i wychowała w Japonii, a stopień doktora filozofii uzyskała na Uniwersytecie Wisconsin-Madison. Jej obszary badawcze to estetyka codzienna, estetyka japońska oraz estetyka środowiskowa. Opublikowała Everyday Aesthetics (Oxford University Press, 2007, wkrótce przetłumaczona na język słowacki i hiszpański), Aesthetics of the Familiar: Everyday Life and World-Making (Oxford University Press, 2017, nagrodzona w 2018 roku wyróżnieniem za wybitną monografię przez American Society for Aesthetics), Aesthetics of Care: Practice in Everyday Life (Bloomsbury Academic, 2022, wkrótce przetłumaczona na język hiszpański) oraz liczne artykuły naukowe, rozdziały książek i hasła encyklopedyczne. Prowadziła wykłady na całym świecie, zarówno w USA, jak i poza jego granicami. Jest redaktorką Contemporary Aesthetics, pierwszego czasopisma online w dziedzinie estetyki, które jest dostępne na zasadzie open-access i posiada recenzje naukowe. Więcej informacji na temat jej pracy można znaleźć na stronie yurikosaito.com

Nasza troskliwa relacja z architekturą.

Zarówno w powszechnym wyobrażeniu, jak i w etyce troski, troska rozumiana jest jako postawy i działania mające na celu ochronę i wspieranie dobrostanu innych ludzi lub istot nie-ludzkich. Niniejsza prezentacja proponuje znacznie szerszy paradygmat troski, kwestionując dwa założenia: (1) że wyłącznie ludzie są zdolni do sprawowania troski; oraz (2) że troska ma charakter jednokierunkowy – opiekunowie przekazują ją tym, którzy jej potrzebują.
Chociaż stworzone przez nas artefakty, takie jak architektura, mogą przejawiać sprawczość poprzez troskę o ludzi i środowisko dzięki swojemu projektowi, to z kolei my powinniśmy docenić ich troskę wobec nas i odwzajemnić ją, promując ich trwałość poprzez wrażliwość estetyczną i uważną troskę. Nasza troska o artefakty nie musi jednak oznaczać zachowania ich w pierwotnym stanie. Towarzyszą nam one w codziennym życiu i jako takie wymagają, byśmy współdziałali z wszelkimi dynamicznymi przemianami, przez które nieustannie przechodzą – zużyciem, gromadzeniem się brudu i kurzu, starzeniem się materiałów czy zmieniającymi się praktykami użytkowania.
Te rozważania zmieniają paradygmat architektury: z produktu staje się ona procesem, a relacja między nami a architekturą najlepiej charakteryzuje się jako relacyjna i współzależna, przywracając tym samym nasz autentyczny sposób współistnienia w świecie.

dr Maciej Jagielak

dr inż. arch., asystent na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Architekt, zafascynowany ekologiczną i społeczną rolą architektury. Prowadzi podcast i stronę Emisja Architektury, projektuje domy z naturalnych materiałów. Buduje meble i inne struktury przestrzenne z elementów z odzysku. Autor serii reportaży W poszukiwaniu sensu architektury ekologicznej (do posłuchania w audioteka.pl). Członek Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Budownictwa Naturalnego oraz Interdyscyplinarnego Centrum Gospodarki Obiegu Zamkniętego PK. 

Narracja odzysku, odzysk narracji.

Ze względu na całkowite zużycie terminów takich jak „zrównoważona” i „ekologiczna” postuluję zaprzestanie ich używania do opisu architektury, oraz wprowadzenie szeregu działań naprawczych, zaczynając od dziedziny edukacji. Możemy też do takiej gry w „taboo” dodać też słowa paradygmat oraz dyskurs, by nie odwracać uwagi od istoty problemu, którym jest osiągnięcie przekonującej, szczerej i zrozumiałej narracji –  powiązanej z realnymi działaniami.
Jak w takim razie nazwać ogólna wizję potrzebnej architektury, bez użycia słów na „eko…” i „zrów…”?
Proponuję przywrócenie do użycia (up – cycling) pojęcia  „architektura łagodna” opisanej w prostych słowach przez  Malcolma Wellsa jako:  „architektura podtrzymująca życie – tak ludzi jak i innych gatunków”. Tylko tyle i aż tyle. 
Dopuśćmy też  używanie określenia architektura cyrkularna, jako celu taktycznego, dobrze umocowanego w aktualnej polityce klimatycznej  i obowiązującej  wizji gospodarki obiegu zamkniętego… przynajmniej  dopóki i to pojęcie nie straci znaczenia w skutek wszechogarniającej fali greenwashu.
Idea cyrkularności w architekturze pozwala (po dłuższej przewie związanej z pogonią za energooszczędnością) przywrócić dobór i pozyskiwanie materiałów budowlanych do centrum zainteresowania architektek i architektów. Do obiegu mogą wrócić odrzucone w erze modernizmu praktyki: unikania wyburzeń, odzysku elementów budynków,  zastosowania materiałów lokalnych. Te pozornie proste i sprawdzone rozwiązania napotykają jednak na olbrzymi opór tzw.  „systemu” , czyli  przepisów, przyzwyczajeń, oczekiwań estetycznych, bilansu ekonomicznego itd.
Szersze przyjęcie idei architektury łagodnej albo chociażby obiegu zamkniętego materiałów w budownictwie wymaga nie tylko zmiany narracji, ale zbudowania wspólnego doświadczenia (że to możliwe), poczucia sprawczości (że my możemy to zrobić) oraz (co najważniejsze) pragnienia by takie zmiany miały miejsce. Celem mojego wystąpienia jest pokazanie działań, które mogą do tego prowadzić. 

dr hab. Jeremi T. Królikowski

Architekt, artysta malarz i rysownik w swej pracy badawczej zajmuje się semiotyką i fenomenologią architektury. Jest autorem projektów i realizacji architektonicznych i krajobrazowych. Miał wiele wystaw swej twórczości w kraju i za granicą. Jest autorem ponad 100 tekstów [m.in.: Elementy semiotyczne dzieła architektury, Studia Semiotyczne VIII,1978, Nowomowa w architekturze, Architektura 4/1982] i kilku książek [m.in.: Interpretacje krajobrazów, 2006, Poetyka maista socjalistycznego, 2021, Fenomenologiczna koncepcja Genius Loci Norberga-Schulza w zastosowaniu do architektury krajobrazu,2025]. Obecnie jest profesorem w Katedrze Architektury SGGW

Nowe narracje architektury w pętli czasu.

Współczesne narracje architektury przypominają wieżę Babel, której budowniczowie zjednoczeni wspólnym i wzniosłym celem dosięgnięcia nieba nie mogli dokończyć sego dzieła gdyż mówiąc różnymi językami nie potrafili się porozumieć. Ludwig Wittgenstein twierdził, że architektura powstaje tylko tam gdzie można coś gloryfikować. Dziś architektura wychwala naturę, przyrodę, ekologię, ślad węglowy, re-use. To co nowe ujawnia się tylko w linearnej kocepcji czasu, która nie jest zawsze obowiązująca. Kwantowa teoria czasu mówi, że nie jest on linearny lecz, że jest splątany do tego stopnia, że aktualne wydarzenia mają wpływ na to co już się zdarzyło. Znakomitym przykładem tego splątania jest Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. Wprowadzając nowy ustrój budowniczowie posłużyli się formami dawnymi. Zastosowali recykling form historycznych zaczerpniętych z Kazimierza Dolnego i z Zamościa.  Innym przykładem jest Opera w Oslo. Jej przestrzeń pozwala na swobodne tworzenie różnorodnych relacji międzyludzkich, pozwala na odczuwanie bliskiej intymności i intymnego bezkresu, pozwala na dialog architektury z krajobrazem i dialog z ludźmi, wyrasta bowiem z głębi czasu, z norweskiego genius loci. Trudno więc mówić jaka narracja jest nowa, jaka stara.

dr Urszula Koźmińska

jest Profesorem Uczelni w Aarhus School of Architecture. W swojej praktyce projektowej, badaniach i nauczaniu koncentruje się na podejściu postekstrakcyjnym w architekturze oraz strategiach projektowania opartych na cyklu życia, ponownym użyciu materiałów, naprawie, konserwacji oraz odwracalności. Bada te tematy, uwzględniając świadomość ekologiczną szerszych ekosystemowych i trans-skalarnych powiązań procesu projektowego. Jest autorką licznych publikacji na temat materiałów rozbiórkowych i projektowania proekologicznego, a także następujących książek: “Designing for the Climate Emergency: A Guide for Architecture Students” (RIBA Publishing), “Building + Breaking: 8 Conversations about Spatial Justice” (Danish Architectural Press) i “Time Matters” (Ruby Press).​​​​​​Ponadto, jest członkinią zespołu, prowadzonego przez Dominique+Serena, który przygotowuje wystawę w Pawilonie Duńskim na Biennale Architektury w Wenecji 2027.
uk@aarch.dk

Czas ma znaczenie: architektoniczne praktyki akceptowania, unikania, dostosowywania i zabezpieczania na przyszłość.

Żyjemy w „płynnych czasach”, w przestrzeniach pozbawionych trwałych więzi, w „nierównym świecie” składającym się z jednocześnie kruchej i odpornej sieci relacji między aktorami ludzkimi i nieludzkimi. Zasady funkcjonowania tych powiązanych sieci rozwijają się wokół wielu zależności, lokalizacji, prędkości i punktów widzenia, tworząc złożone linie czasowe, które wymagają wieloaspektowych perspektyw. Budynki i ich elementy nie są jedynie tym, czym są teraz, lecz także tym, czym były wcześniej i czym mogą stać się w przyszłości – i wszystkim pomiędzy – jednocześnie.
Oczywiste jest, że nie projektujemy już budynków „na zawsze”. Wiele już zostało zbudowane. Dyskusje na temat obecnego kryzysu klimatycznego sugerują, że powinniśmy raczej ograniczyć masową budowę i działać w sposób bardziej świadomy zasobów. Nagle diagramatyczne koncepcje „tabula rasa” wydają się przestarzałe. Podejście ekologiczne ceni to, co już istnieje, uważnie bada transskalowe powiązania i akceptuje wbudowane niejednoznaczności. Bardziej pokorne praktyki projektowe wymagają czasu na obserwację i uważność, rozwijając strategie, które minimalizują niepotrzebne zużycie zasobów, jednocześnie dostosowując istniejącą materię do aktualnych wymagań klimatycznych i społeczno-kulturowych. Nowo powstające rozbudowy są projektowane z uwzględnieniem splątanych wpływów, z preferencją dla lokalnych i odwracalnych systemów budowlanych.
Moja prezentacja podąża za cyklami życia budynków i przepływami materiałów, przeskakując między liniami czasowymi, lokalizacjami i skalami, aby zgłębić ekologiczne złożoności praktyk utrzymania, naprawy i ponownego wykorzystania. Narracja rozwija się wokół subiektywnego wyboru projektów, które balansują między pragnieniem trwałości architektonicznej a świadomym zarządzaniem zasobami, reagując przy tym na niepewności środowiskowe i społeczno-ekonomiczne, aby wyobrazić sobie budynki wystarczające, przepuszczalne i zabezpieczone na przyszłość.

dr Małgorzata Minchberg

Artystka wizualna, rzeźbiarka, doktora nauk społecznych w dyscyplinie pedagogika, specjalistka ds. edukacji kulturalnej i artystycznej, animatorka kultury, kuratorka, stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, interdyscyplinarna wykładowczyni akademicka. Studiowała na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (mistrzowie: Grzegorz Kowalski, Stanisław Kulon, Adam Myjak, Jerzy Stajuda), dyplom z wyróżnieniem uzyskała w 1994 r. Przewód doktorski p.t. „Interdyscyplinarna edukacja przez sztukę” obroniła w 2021 r. w Zakładzie Edukacji Medialnej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie. Jest autorką licznych projektów artystyczno-edukacyjnych, a także publikacji z zakresu pedagogiki twórczości, edukacji kulturalnej i muzealnej. Współpracowała z wieloma instytucjami kultury w Warszawie, takimi jak Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Muzeum Narodowe, Narodowa Galeria Sztuki Zachęta czy Centrum Nauki Kopernik. Uhonorowana nagrodami m.in. Nagrodą EFC im. Romana Czerneckiego oraz „Impulsem Kultury – Mazowiecką Nagrodą Inspiracji Kulturalnych” wraz z tytułem „Inspiratora Kultury”.

Zrównoważone projektowanie w lokalnym ekosystemie kulturowym.

Mały pawilon w Wesołej jest przykładem praktyki ekologicznego podejścia do projektowania i realizacji architektonicznej w czasie zmieniających się uwarunkowań. W założeniu projekt dotyczył pracowni rzeźbiarskiej z jej funkcjonalnymi potrzebami, które uwzględniają prywatny charakter inwestycji z możliwością przeznaczenia go także dla lokalnej społeczności.
Dołożono wszelkich starań, aby optymalnie zachować wartości ekologiczne (główny materiał to drewno, zbiorniki wody deszczowej, ocieplenie z wełny mineralnej, okna z recyklingu, obicie z przecenionej sklejki itp.), ergonomiczne i estetyczne (3E). W trakcie procesu konstruowania koncepcji pawilonu rzeźbiarskiego skupiono się na zagadnieniach etyki troski czyli uważności na otaczającą przestrzeń i jej użytkowników. To przykład możliwości odpowiedzialnego projektowania z perspektywy świadomości ekologicznej, społecznej i kulturowej.
W mojej praktyce rzeźbiarki i wykładowczyni akademickiej ważna jest bowiem przestrzeń jako narzędzie edukacji i tak stało się w tym przypadku. Na niewielkiej przestrzeni do pracy (50m2) uwzględniono też część ekspozycyjną, która szklaną witryną zwrócona jest do uliczki prowadzącej do dzielnicowej instytucji wychowawczej. Dzieci i rodzice przemierzający drogę do żłobka oglądają powstające tutaj rzeźby oraz doświadczają proporcji i wykończenia tego drewnianego budynku malowniczo usytuowanego na mazowieckiej skarpie. Projekt równorzędnie spełnia rolę użytkową, jak i edukacyjną. W trakcie budowy wymarzonego miejsca dla własnej twórczości, pojawił się też pomysł zaopiekowania kobiet w podobnej sytuacji (obciążonych rolą opiekuńczą, bez miejsca i czasu dla spełnianie swojej potrzeby twórczości, przy finansowych ograniczeniach).

Alexandra Nikolova

jest współzałożycielką n/a, studia architektonicznego i projektowego z siedzibą w Kopenhadze, o międzynarodowym charakterze. Osadzone w kulturze skandynawskiej studio podchodzi do projektowania we wszystkich skalach z perspektywy humanistycznej i pragmatycznej, pracując wyłącznie z materiałami budowlanymi pochodzenia naturalnego i recyklowalnymi. Alexandra posiada tytuł magistra nauk ścisłych w dziedzinie architektury z duńskiego Aalborg University oraz szerokie doświadczenie zdobyte w niektórych z najbardziej renomowanych biur architektonicznych i projektowych na świecie w Pekinie, Londynie i Kopenhadze. Jej podejście do architektury integruje elementy techniczne, artystyczne i humanistyczne, co pozwala jej tworzyć projekty, które są zarówno funkcjonalne, jak i zrównoważone. W n/a zrównoważony rozwój stanowi fundament każdego projektu. Studio posiada starannie wyselekcjonowaną kolekcję ponad 200 materiałów opartych na surowcach biologicznych, sklasyfikowanych pod kątem wszystkich aspektów budowy – od fundamentów po wnętrza. Badając przeszłość i rozumiejąc teraźniejszość, Alexandra dąży do tworzenia innowacyjnych, zorientowanych na użytkownika rozwiązań w systemie gospodarki cyrkularnej. Przewodnia zasada studio – „nigdy nudno / zawsze z surowców naturalnych” odzwierciedla zaangażowanie Alexandry w redefiniowanie architektury poprzez zrównoważone, przyszłościowe projektowanie.

Architektura biopochodna: narracja współczesności.

W obliczu pogłębiającego się kryzysu klimatycznego i narastającego niedoboru zasobów branża budowlana stoi przed koniecznością radykalnej transformacji. Architektura nie może dłużej pozostawać biernym konsumentem – musi stać się aktywnym uczestnikiem odpowiedzialności ekologicznej, projektowania regeneratywnego oraz długofalowej troski o materiały.
W swojej prezentacji architektka Alexandra Nikolova bada, w jaki sposób biopochodne materiały budowlane i innowacyjne praktyki projektowe mogą kształtować bardziej regeneratywną przyszłość. Dzieląc się doświadczeniami i filozofią swojego studia nikolova/aarsø, pokazuje, jak nowe budynki mogą powstawać z poszanowaniem natury, lokalnych gospodarek oraz dobrostanu człowieka. Poprzez pionierską pracę z biopochodnymi materiałami, pozyskiwanymi ze źródeł odnawialnych – takich jak konopie, len, drewno czy przetworzone odpady rolnicze – studio nikolova/aarsø kwestionuje obowiązujące normy. Misją studia jest przedefiniowanie tego, jak wygląda i jak może być odczuwana architektura zrównoważona, przy jednoczesnym wyznaczaniu nowych standardów w zakresie integralności projektu, piękna i efektywności.
Prezentacja ukaże zarówno teoretyczne, jak i techniczne podstawy tej praktyki, ilustrując je poprzez kluczowe realizacje – w tym nagradzany Tversted House oraz eksperymentalny projekt Hemp House, powstały z wykorzystaniem przemysłowych produktów konopnych.

Marek Hlavicka

jest architektem i badaczem, który ukończył studia magisterskie na Akademii Architektury, Sztuki i Wzornictwa w Pradze (UMPRUM) w 2024 roku. Obecnie jest doktorantem na Wydziale Architektury Politechniki w Brnie. Jego rozprawa doktorska nosi tytuł Architektura jako narzędzie tworzenia nowego modelu (modeli) kolektywności, a badania koncentrują się na nieformalnych strukturach i interwencjach architektonicznych pojawiających się w obszarach tzw. przestrzeni progowej, zdefiniowanej przez Stavrosa Stavridesa – środowisku, w którym mogą wyłaniać się nowe modele kolektywności.
Prowadzi zajęcia w spekulatywnym studiu projektowo – badawczym na Wydziale Architektury w Brnie, założonym w 2024 roku wspólnie z urbanistką Kateriną Singer i artystką multimedialną Tamarą Spalajković. Później wspólnie utworzyli grupę badawczą „360+ Lab”, zajmującą się problematyką społecznej i środowiskowej sprawiedliwości przestrzennej w ujęciu badań artystycznych i architektonicznych.
Jest także praktykującym architektem, mającym na swoim koncie dobre wyniki w konkursach publicznych.

Planýrka – wspólnota wielogatunkowa?

Wystąpienie przedstawi badania prowadzone przez grupę 360+Lab, dotyczące Planýrki – postkulturowego środowiska w Brnie (Czechy), stanowiącego przykład unikatowego miejsca w strukturze miejskiej – miejskiej dziczy, oferującej schronienie podmiotom na co dzień marginalizowanym.
Planýrka – działka położona w pobliżu centrum miasta, pierwotnie przeznaczona pod rozbudowę na dużą skalę i pełną obiektów sportowych (tzw. „sportowy sen Brna”, J. Sedlák, Š. Svobodová, 2015) przeszła burzliwą ewolucję w XX wieku, zwłaszcza w jego końcowej fazie, w związku z transformacją społeczno-polityczną: od ery socjalistycznej do rodzącej się demokracji w Czechach.
Z powodu licznych kryzysów społecznych, ekonomicznych i urbanistycznych, wynikających z niejasnych kwestii własnościowych, teren ten stopniowo popadał w opuszczenie i objęła go szeroko zakrojona sukcesja ekologiczna. Planýrka przekształciła się nie tylko w postkulturowy krajobraz, lecz także w obszar odpowiadający koncepcji „przestrzeni progowej” (Stavros Stavrides, 2010) – terytorium pomiędzy, istniejące poza hegemonicznym planowaniem urbanistycznym i widzialnością głównego nurtu społeczeństwa. To środowisko nie jest już podporządkowane linearnym narracjom rozwojowym ani programowemu użytkowaniu.
W takim otoczeniu pojawiają się nieformalne architektury i alternatywne formy kolektywności, ponieważ przestrzeń ta zapewnia schronienie nie tylko marginalizowanym grupom społecznym, lecz także specyficznym, zagrożonym gatunkom roślin i zwierząt. Te międzygatunkowe układy, kształtowane przez unikalny mikroklimat i topografię Planýrki, przyczyniają się do powstania wspólnoty wielogatunkowej – przestrzeni nieustannej negocjacji (Stavros Stavrides, 2016) pomiędzy gatunkami, gdyż nie tylko ludzie zawłaszczają tamtejszą przestrzeń i istniejące struktury.
Badania skupiają się na mapowaniu i dokumentacji tych zawłaszczeń przestrzennych jako szczególnych form architektury. Dyskutują ideę sprawiedliwości wielogatunkowej w architekturze oraz kwestionują dominujące współczesne paradygmaty kontroli przestrzeni. Metodologicznie projekt łączy mapowanie, wywiady półustrukturyzowane oraz partycypacyjną metodę wizualną photovoice, aby identyfikować struktury nieformalne, dokumentować zawłaszczanie przestrzeni oraz interpretować praktyki symboliczne i materialne.
Za pomocą spekulatywnych pedagogik staramy się również angażować mieszkańców i osoby żyjące w pobliżu poprzez warsztaty i spacery publiczne, by podkreślić znaczenie tego typu krajobrazu w kontekście systemu miejskiego jako miejsca, w którym oddolne praktyki zamieszkiwania opierają się eksploatacyjnym logikom urbanistycznym i artykułują nowe, relacyjne sposoby współistnienia.

dr Anna Tofiluk – Oddział Warszawski SARP – wystąpienie patronackie

Koło Architektury Zrównoważonej OW SARP; Zakład Projektowania Prośrodowiskowego Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej

Warszawski Standard Zielonego Budynku – narzędzie dla odpowiedzialnego klimatycznie projektowania architektonicznego.

Warszawski Standard Zielonego Budynku stanowi inicjatywę władz miejskich, wyznaczając nowe ramy odpowiedzialnego projektowania miejskich budynków w stolicy. Oparty na interdyscyplinarnej współpracy specjalistów i dialogu społeczno-ekologicznym, wpisuje się w aktualne trendy troski o zasoby naturalne oraz konieczność poszukiwania alternatywnych, zrównoważonych i regeneracyjnych metod pracy projektowej. Standard definiuje obligatoryjne i opcjonalne wymogi w zakresie efektywności energetycznej, błękitno-zielonej infrastruktury, gospodarki o obiegu zamkniętym, zdrowia użytkowników i komfortu środowiska miejskiego. Jego wdrożenie to praktyczna odpowiedź na alarmujące dane dotyczące emisji i zużycia zasobów oraz zmian klimatycznych, oferująca praktyczne i teoretyczne rozwiązania wpisujące się w poszerzoną narrację o architekturze troski, etyce oraz nowych sposobach interpretowania pracy projektowej.

Dr Corinna Dean

jest starszym wykładowcą w School of Architecture + Cities University of Westminster w Londynie, członkinią grupy badawczej Expanded Territories Research Group UoW, a ostatnio także laureatką grantu Gender Ecologies Pakistan w ramach projektu British Council. Badając regenerację kulturową otrzymała nagrodę Collaborative Doctoral Award we współpracy z London School of Economics i Tate Galleries.  Brała udział w wystawach w Royal Institute of British Architecture, na Wyspie Sheppey, w South London Gallery oraz na Kochi Muziri Biennale w Kerali. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się na przecięciach między krajobrazem, infrastrukturą i miejskimi ekologiami, badając płynne ontologie poprzez projekty takie jak Eco-Brick oraz warsztat Liminal Listening, Whispers of Amphibious Worlds, który odbył się w Shrishti Manipal School of Art and Design w Bangalore. Corinna uzyskała tytuły BA i MA w dziedzinie architektury na UCL w Londynie.

Liminal Listening: Whispers of Amphibious Worlds.

Liminal Listening: Whispers of Amphibious Worlds to platforma ekokulturalnej nauki, łącząca sztukę, projektowanie i zaangażowanie ekologiczne, w ramach której współpracuję z innymi projektantami, architektami, artystami oraz społecznościami działającymi w różnych lokalizacjach.
Moje ostatnie badania terenowe, realizowane w ramach projektu „Gender Ecologies”, doprowadziły do nawiązania współpracy pomiędzy aktywistami rzecznymi w Pakistanie oraz nad rzeką Lea, drugą co do wielkości rzeką Londynu. Projekt ten miał na celu odkrycie sprawiedliwości wykraczającej poza człowieka, w kontekście krajobrazów kolonialnych i przemysłowych. Nasze wzajemne działania nad rzekami Indus (Karaczi), Ravi (Lahore) i Lea (Londyn) eksplorowały nowe formy relacji społeczno-środowiskowych poprzez narrację i obraz ruchomy.
Moja praca stara się wyznaczyć podejście do tzw. „umiejętności czytania krajobrazu”, odwołując się do koncepcji Anny Tsing “Patchy Anthropocene” („Nierówny Antropocen”) oraz sposobów, w jakie możemy lepiej „czytać” krajobrazy, nawiązując do filmów z projektu Gender Ecologies oraz mojej ostatniej pracy nad rzeką Lea, realizowanej w ramach projektów współtworzonych z naturą i społecznościami. Projekty te, obejmujące m.in. pływające trzcinowe platformy wspierające fitoremediację oraz zewnętrzną klasę edukacyjną dla środowisk przejściowych, zostaną omówione w celu przybliżenia koncepcji Liminal Listening („Słuchania na pograniczu”).

dr hab. Monika Zawadzka / Karol Drobniewski

Architektoniczna Inteligencja to inicjatywa założona na początku 2025 roku. Tworzymy zespół, który nie boi się przekraczać granic między architekturą, technologią i humanistyką. Nasze pomysły rodzą się ze zgromadzonego doświadczenia, analizy realnych potrzeb i wieloletnich obserwacji przestrzeni miejskich. Łączymy doświadczenie zawodowe i akademickie zdobyte w Polsce, jak i w międzynarodowych kontekstach.
Karol Drobniewski – urbanista i doktorant na ASP w Gdańsku, którego praktyka badawcza sytuuje się na styku sztuki, architektury i technologii. Zajmuje się eksploracją sztucznej inteligencji jako narzędzia interpretacji przestrzeni, analizując lokalną tożsamość miejsc i tworząc współczesne języki opowieści architektonicznej. Jego badania koncentrują się na pojęciu kodu miejsca w kontekście technologii generatywnych, traktując AI jako nośnik analityczno-twórczy.
Monika Zawadzka – architektka i antropolożka; badaczka ponad 40 miast europejskich; profesora na ASP w Gdańsku, gdzie prowadzi Pracownię Architektury Miasta oraz kursy i laboratoria antropologii kulturowej. Zajmuje się miastami o przestrzeniach typu europejskiego – ich atmosferą, spójnością oraz geograficznym zróżnicowaniem. Analizuje lokalne sposoby formowania przestrzeni publicznych, poprzez studia tożsamości formy urbanistycznej. Badawczo fascynuje ją fenomen ulicy wraz z kształtującymi jej ściany ciągłymi pierzejami.

Algorytmy troski. Pomiędzy maszynami, lokalnością a regeneracją.

Wobec pogłębiających się kryzysów ekologicznych, społecznych i przestrzennych współczesna architektura miast staje przed koniecznością redefinicji zarówno metod projektowych, jak i języka, którym się komunikuje. W centrum tych przemian pojawia się pytanie: czy algorytm – zbiór czynności stworzonych przez człowieka – może mówić o miejscu z perspektywy troski?
Współczesne pytania o narzędzia projektowania miejskości wyrastają z odziedziczonego kontekstu. Modernistyczne przekształcenia podnosząc standardy zdrowia publicznego oraz poziom infrastruktury, jednocześnie zdecydowanie osłabiły kolektywy miejskie, przerywając ciągłość zabudowy i niszcząc systemy przestrzeni wspólnych. Straciliśmy łatwość rozumienia kontekstu, a także umiejętność budowania auratyczności i mocy miast. Ten kryzys nadal trwa. Ponieważ od miast jako gęstych skupisk życia na Planecie A nie ma odwrotu – najważniejsze pytanie brzmi: jakie to będą miasta? Czy możliwe jest zbudowanie modeli wspólnego zamieszkiwania, które łączą technologiczne zaawansowanie z lokalną klimatycznością i społeczną intensywnością życia?
Badamy potencjał współpracy z inteligencją maszynową w kontekście projektowania zorientowanego na lokalność, regenerację i odpowiedzialność. Pracujemy nad [AI]dentity, narzędziem, które szybko i bez utraty jakości identyfikuje cechy lokalnej tożsamości przestrzeni. Jego rolą jest rozumienie miejsca oraz wspieranie opartych na lokalności procesów projektowych. Proponujemy spojrzenie na algorytmy nie jako na instrumenty optymalizacji, lecz jak na mediatorów wrażliwości projektowej – zdolnych wzmacniać połączenia pomiędzy troską o miejsce a miejską złożonością.

Agnieszka Kacprzak

to architektka i edukatorka związana z Wydziałem Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W swoich pracach projektowo-badawczych koncentruje się na pogłębianiu idei Architektury Regeneratywnej, wrażliwej na rytm przyrody, troszczącej się o dobrostan mieszkańców i środowiska. W 2020 roku współzałożyła pracownię Architektura Wrażliwa, gdzie poprzez projekt Dom, który służy wielu proponuje nowe podejście do budowy domów, zadając pytania o to, z czego i jak budujemy oraz jakie są środowiskowe koszty naszych wyborów. W projekcie korzysta z naturalnych i recyklingowanych materiałów, takich jak konopie, drewno, glina i recyklingowane szkło. Jest zainteresowana wykorzystaniem budowlanych resztek oraz poszukiwaniem nowej estetyki w architekturze, akceptującej niedoskonałości i otwartości na nieprzewidywalne efekty z tym związane. Projekt ten stanowi realizację jej koncepcji Architektury Wrażliwej, pogłębiającej odpowiedzialne praktyki budowlane.

Dom z Natury, który służy wielu.

W czasach, gdy coraz częściej mówi się o niebudowaniu, projekt ten jest próbą odpowiedzi na pytanie: jak można budować dom, który staje się przestrzenią gościnności, współistnienia i wymiany? Jak zbudować dom zdrowy, trwały i łagodny dla otoczenia?
Dom z Natury to proces, który staje się ćwiczeniem o współbyciu. Na jednej działce powstają dwa domy, decyzja wynikająca z troski o zasoby i przekonania, że łatwiej dzielić się przestrzenią, niż ją mnożyć. Wspólnota rodzi pytania: jak żyć blisko siebie, zachować prywatność, a jednocześnie budować relacje?
Dom rodzi się w rytmie materiałów, którym ufamy: konopi, drewna, gliny, szkła spienionego i odzyskanych surowców. Każdy z nich niesie opowieść o glebie, drzewach i krążeniu rzeczy, które znajdują nowe przeznaczenie. Pytanie „z czego budujemy?” kieruje wszystkimi decyzjami. Wybór naturalnych, nietypowych materiałów nie jest łatwy, niesie ze sobą konsekwencje, wymaga nowych kompetencji wykonawczych, ale budowanie w społeczności ułatwia podejmowanie wymagających decyzji i eksperymentowanie. Dom staje się nauczycielem, drewno uczy pokory wobec czasu, konopie pokazują, że ściana może oddychać i izolować, szkło spienione przypomina, że odpady mogą stać się fundamentem.
Budowa nie przebiega szybko ani liniowo. Ta powolność staje się sprzymierzeńcem. Projektowanie wrażliwe oznacza gotowość, by przyjąć, że materiały, ludzie i okoliczności mogą zmieniać bieg projektu.
Architektura, jak ją rozumiem, nie jest fortecą ani perfekcyjnym produktem. Może być gestem gościnności  przestrzenią, która nie dominuje, ale współistnieje. Gościnność rozumiem jako gotowość do spotkania: z drugim człowiekiem, z otoczeniem, z czasem. W obecnych czasach ta otwartość jest szczególnie ważna, dom staje się dialogiem, miejscem wymiany wiedzy i doświadczeń.
W tym sensie Dom z Natury nie jest skończonym manifestem, lecz pytaniem: jak budować, nie niszcząc? Jak architektura może być uważna i gościnna, a nie dominująca? To otwarta przestrzeń  na pytania, wątpliwości i rozmowy o możliwe scenariusze przyszłości architektury.

Bogumiła Kapica

Absolwentka Politechniki Gdańskiej i Akademii Muzycznej, czynna architektka i wiolonczelistka. Właścicielka pracowni projektowej BOKA projekt, która opiera swą działalność na materiałach odzyskowych i naturalnych. Doświadczona architektka z uprawnieniami budowlanymi, członkini Pomorskiej Izby Architektów. Wykładowczyni na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej. Członkini zarządu Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Budownictwa Naturalnego. Koordynatorka Festiwalu Naturalnego Budowania. Pasjonatka idei zero waste, wdrażająca ją w życiu codziennym, budownictwie i architekturze. Aktywna edukatorka Narodowego Centrum Kultury i Izby Architektów, prowadzi szkolenia w tematyce zero waste i naturalnego budownictwa. Prywatnie udziela się w działaniach wspólnotowych na rzecz swego sąsiedztwa we Wrzeszczu, społeczności w jednostkach edukacyjnych trójki dzieci oraz Stowarzyszeniu Neoarte jako entuzjastka sztuki współczesnej.
www.bokaprojekt.pl
 bogumila.kapica@pg.edu.pl

Odzysk i recykling w architekturze i budownictwie – wyzwania w polskich realiach.

Jesteśmy świadkami procesu transformacji prawa w obliczu zmian klimatycznych. Politycznie zmierzamy w kierunku zrównoważonego rozwoju, który jest niewystarczający dla przetrwania naszego gatunku. Hasło równowagi potrzeb środowiska, zdrowia i gospodarki prowadzi do nadmiernej dewastacji zasobów naturalnych. Odzysk wydaje się bardzo ważną gałęzią rozwoju architektury i formą narracji o niej.
Referat rozpocznie krótki przegląd historii materiałów odzyskowych w dziejach ludzkości, następnie zostaną przedstawione badania na temat właściwości odzyskowych materiałów budowlanych oraz realizacji na ich bazie. Opisane zostaną również procedury i procesy budowlane oraz ich uczestnicy wraz z uwypukleniem wyzwań w polskich realiach. Na koniec zaprezentowane zostaną najlepsze praktyki europejskie w dziedzinie architektury odzyskowej wraz z wnioskami dla polskich lokalnych realiów.
Wystąpienie ma skłonić do refleksji na temat redefinicji pojęcia architektury, uwypuklić obszary, w których architektura powinna się rozwijać i wymaga wsparcia oraz zainspirować do praktycznego działania w kierunku architektury odzyskowej.

dr Katarzyna Uchowicz

Historyczka architektury. Pracuje w Pracowni Dokumentacji Architektury XX i XXI wieku w Instytucie Sztuki PAN oraz Międzywydziałowej Katedrze Historii i Teorii Sztuki ASP w Warszawie. Prowadzi wykłady poświęcone historii i teorii architektury oraz planowaniu przestrzennemu XX wieku. Kuratorka wystawy „Awers/rewers. Architekt Bohdan Lachert” w Muzeum Architektury we Wrocławiu, autorka Eternity and a Moment. 1918–1939 – Architecture As a Tool in Constructing Polish National Identity (Centrum Architektury, 2017); Ariergarda modernizmu. Katalog projektów i realizacji Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy (Instytut Sztuki PAN, 2017) oraz Awers/ rewers. Architekt Bohdan Lachert (Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2018). Współautorka (z Małgorzatą Omilanowską) POW. Ilustrowany atlas architektury Powiśla (Centrum Architektury, 2017, wyd. I; 2020, wyd. II). Współredaktorka (z Aleksandrą Kędziorek i Mają Wirkus) książki Archipelag CIAM. Listy Heleny Syrkus (Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, 2019), uhonorowanej 6. Nagrodą Architektoniczną Prezydenta mi.st. Warszawy w kategorii „Wydarzenie architektoniczne” (2020). 

Podmiotowość i osobliwość. Barbara Brukalska, architektka XX wieku.

Wystąpienie jest poświęcone architektce Barbarze Brukalskiej. To świadomie wybrane case study poświęcone jednej projektantce stanowi zarazem punkt wyjścia do ukazania architektury kobiet XX wieku poprzez pryzmat budowania podmiotowości oraz – w tym konkretnym przypadku – osobliwości takie jak kolekcje, podróże, teksty, szkicowniki, fotografie. Właśnie one świadczą bowiem o uważności i otwarciu na otaczający świat. Można zaryzykować twierdzenie, że kształtowana przez nią/nie architektura opierała się w znaczącym stopniu na pozornie pozaarchitektonicznych kategoriach takich jak wrażliwość, cykle przyrody, natura, astronomia, żywioły, zmysły.
Wybór architektki – znanej i rozpoznawalnej – ma na celu przyjrzenie się warsztatowi z reporterską dociekliwością oraz ukazanie wielowymiarowego, plastyczno-poetyckiego charakteru działalności Brukalskiej. Podstawą jest zachowane archiwum. Archiwa architektów stanowią zawsze rodzaj zapisu, a wyzwaniem badacza jest stworzenie narzędzi do jego odczytania oraz – co znacznie trudniejsze – dopasowania klucza, dzięki któremu można to zrobić.
W przypadku Barbary Brukalskiej najtrafniejszym określeniem wydaje się być imaginarium. Zachowany zbiór dokumentów i artefaktów kryje wielowątkową opowieść o kobiecie, której zainteresowania i fascynacje sięgały daleko poza architekturę. Szkicowała i suszyła rośliny, planowała ogrody, projektowała sale ciszy, obserwowała ptaki. Kolekcjonowała sztukę ludową, a nieprofesjonalne artystki zapraszała do współpracy. W swoich projektach architektury wnętrz tworzyła mikroświaty kobiet, zapraszając inne projektantki do współdziałania. Jako narzędzie komunikacji z odbiorcą stawiała na partycypację. Opowiedziana w inny, niż dotychczas, projektowa biografia architektki pozwoli ukazać jej znany/ nieznany portret, w którego kreśleniu dużą rolę odgrywają marginalia, dopiski z rewersów, zdjęcia i przedmioty osobiste jak ma to miejsce w przypadku literatów, którym „zagląda się” do szuflad biurek, czyta korespondencję i studiuje dzienniki. Kształtowana przez Barbarę Brukalską architektura jest w dużym stopniu autobiograficzna. „Kobiety w wolnym zawodzie, to byłby dobry artykuł” – dopisała ręcznie na jednym z autorskich maszynopisów. Do dzisiaj pozostaje on nieznany. Czas, by go odkryć.

Anna Zań

ukończyła z wyróżnieniem Akademię Architektury w Amsterdamie. W 2022 roku została jedną ze zwycięzców ArchiprixNL ’22 oraz znalazła się na shortliście nagrody Mies van der Rohe Awards – Young Talent. W 2023 roku otrzymała stypendium Talent Development Grant sponsorowanego przez Creative Funds NL w celu dalszego rozwoju swojej niezależnej praktyki zawodowej. Od 2021 roku jest gościnnym wykładowcą Akademii Architektury w Amsterdamie i Rotterdamie. W swojej pracy skupia się na wartości kulturowej, środowiskowej i artystycznej lokalnych surowców naturalnych i rozwijaniu nowej, zrównoważonej kultury materiałowej. Od 2022 prowadzi lokalnie prowadzi badania związane z wykorzystaniem surowej ziemi w budownictwie holenderskim jako alternatywa dla tradycyjnych konstrukcji ceglanych.

W kierunku nowej praktyki architektonicznej: O ponownym uczeniu się ziemi – piasek , muł, glina i kamień.

Niezależnie od tego, czy chodzi o wieżowiec, most, czy dom jednorodzinny, od początku XX wieku beton (wapień wypalany w temperaturze około 1450 °C, mieszany z piaskiem, kruszywem i wodą, często zbrojony stalą) stał się domyślnym materiałem budowlanym. Umożliwił nam wznoszenie wyższych konstrukcji, osiąganie większych rozpiętości oraz realizowanie budów w krótszym czasie. Choć „szybkie” materiały, takie jak beton, okazały się korzystne – na przykład w kontekście powojennej odbudowy i
pilnej potrzeby szybkiej rekonstrukcji – nie odpowiadają one na wyzwania, przed jakimi stoimy dzisiaj, w szczególności kryzysy klimatyczny i bioróżnorodności, do których w znacznym stopniu przyczynia się sektor budowlany oraz produkcja tych materiałów. Ponadto wydano miliardy na rozwój tych technologii i finansowanie badań akademickich, co stworzyło edukacyjne uprzedzenie ograniczające współczesnym projektantom wiedzę o nieprzetworzonych surowcach – takich jak ziemia i kamień – oraz o tym, jak je projektować i wykorzystywać w budownictwie.
Kiedy dziesięć lat temu rozpocząłem praktykę architektoniczną w Holandii, zetknąłem się z realiami naszej branży. Wówczas dominującą paletę materiałów stanowiły konstrukcje betonowe i stalowe, w połączeniu z izolacją ze styropianu (EPS) lub wełny skalnej oraz elewacjami z cegły wypalanej. Kwestia zrównoważonego rozwoju sprowadzała się głównie do stosowania paneli słonecznych, wysoko izolowanych powłok budynków z coraz bardziej skomplikowanymi oknami i drzwiami ograniczającymi straty ciepła, zielonych dachów, fasad pełnych drzew oraz zaawansowanych systemów eksploatacyjnych zmniejszających zużycie energii. Jednak często zaniedbywano podstawy: zrównoważony charakter i pełny cykl życia materiałów budowlanych.
Zamknięcie pierwszej i największej cementowni w Holandii było punktem zwrotnym, który zainspirował mnie do poszukiwania sposobów budowania z lokalnej, nieprzetworzonej ziemi jako drogi ku przyszłości – podejścia, które nie tylko uwzględnia odpowiedzialność za środowisko, lecz także pozwala tworzyć przestrzenie zdrowe dla nas: przestrzenie, które oddychają, utrzymują optymalny poziom wilgotności oraz w naturalny sposób akumulują i oddają ciepło.

Artur Borejszo

Jest architektem (NL) oraz projektantem krajobrazu i przestrzeni miejskiej, badającym nowe narracje dla miast poprzez cyrkularność, bioróżnorodność, odporność klimatyczną i spójność społeczną. Jako Associate w LOLA Landscape Architects prowadzi projekty, które przekształcają pilne wyzwania ekologiczne i społeczne w możliwości projektowe. Jego prace nad Bajes Kwartier w Amsterdamie oraz strategią Upside Park w Eindhoven stały się źródłem inspiracji dla Soil-Lab – eksperymentu, który przekształca strumienie odpadów w nowe, żyzne grunty, wyobrażając sobie przyszłe miasta jako żywe, produktywne ekosystemy. Podejście Artura łączy projektowanie, strategię i badania, tworząc projekty, które regenerują krajobrazy, ponownie łączą społeczności i przekształcają przestrzenie miejskie. Wykłada na TU Delft i uczestniczy w międzynarodowych debatach na temat tego, jak architektura i krajobraz mogą aktywnie kształtować sprawiedliwą, inkluzywną i odporną przyszłość.

Upside Park & Soil-Lab – Od odpadów do dzikości. Regeneracja miast poprzez cyrkularną glebę i żywą infrastrukturę.

Na zlecenie Gminy Eindhoven, LOLA Landscape Architects opracowało projekt Upside Park – strategię zazieleniania dachów z odważnym celem: przekształcenie lokalnych strumieni odpadów w żyzny, aktywny materiał oraz przekształcenie miejskich dachów w tętniące życiem ekosystemy. Wydobycie torfu i pumeksu wyczerpuje odległe krajobrazy i wiąże się z dużym śladem węglowym. Zamiast tego proponujemy produkcję podłoży lokalnie. Kompost z odpadów zielonych z gminy i gospodarstw domowych, w połączeniu z kruszonymi materiałami z rozbiórek, takimi jak cegły, beton i kruszywa, stanowi podstawę nowej, cyrkularnej praktyki glebowej. Aby wprowadzić tę wizję w życie, stworzono Soil-Lab: trzyletni eksperymentalny teren na Strijp-S, który funkcjonuje jako żywe laboratorium.
Jednak Soil-Lab to więcej niż eksperyment – to scena i katalizator. Podczas Dutch Design Week laboratorium zaprasza publiczność, projektantów i decydentów do obserwowania tej transformacji, wprowadzając narrację lokalnej, cyrkularnej gleby do zbiorowej wyobraźni. Odchodząc od sterylnego wizerunku miejskiej powierzchni, Soil-Lab przedstawia grunt miejski jako dynamiczną, żywą infrastrukturę i łączy swoje wyniki z szerszym Groenplan Centrum Eindhoven.
Umieszczając ekologię, cykle materiałowe i bioróżnorodność – a nie estetykę – w centrum wartości w planowaniu i projektowaniu, Soil-Lab przekształca architekturę i krajobraz w praktyki regeneracyjne. Eindhoven staje się miastem – prototypem, pokazując, że gleba to nie tylko podłoże do zabudowy, lecz żywe medium dla odporności klimatycznej, aktywizacji społecznej i tworzenia nowych narracji życia miejskiego.

Kasia Nawratek

jest wykładowczynią w Manchester School of Architecture i pisarką. Jej zainteresowania badawcze to odpowiedź na kryzys klimatyczny w architekturze z perspektywy posthumanizmu i zastosowanie metod literackich i narracyjnych w procesie projektowym i jako narzędzia badawcze w architekturze. Jest redaktorką książki Space and Language in Architectural Education: Catalysts and Tensions (Routledge, 2022). Jej praktyka pedagogiczna jest inspirowana dialogiczną filozofią Michaiła Bachtina. Obecnie pracuje nad książką o alternatywnych praktykach pedagogicznych w brytyjskiej edukacji architektonicznej. Laureatka Nagrody Literackiej im. Kornela Makuszyńskiego za książkę Kresek, Bartek i całkiem zwyczajny początek (Wydawnictwo Ezop, 2017), jej najnowsza książka dla młodzieży to wydana w 2023 przez wydawnictwo Dwukropek Ja, Świnia.

Architektura jako budowanie świata.

Każdy projekt architektoniczny opowiada historię o przyszłości, którą uznajemy za możliwą i pożądaną. Historie te są przestrzennymi urzeczywistnieniami szerszych narracji, które kształtują nasze rozumienie świata. Projekty, które tworzymy, odzwierciedlają nasz światopogląd, nasze miejsce w nim oraz naszą sprawczość w jego przekształcaniu. Każdy projekt jest zarazem projekcją, spekulacją i życzeniem. Jakie narracje wzmacniamy,  a jakie podważamy, poprzez tworzone projekty? I jak wielką odpowiedzialność podejmiemy za przyszłości, które projektujemy?